استرابيسم، انحراف چشم

استرابيسم يا انحراف چشم چيست؟

استرابیسم، انحراف و يا لوچی، وضعيتي است که دو چشم نسبت به هم ناهماهنگ بوده و انحراف دارند. به عبارت ديگر، هنگامی‌که دو چشم قادر به همکاری با یکدیگر به‌عنوان یک سیستم نباشند و نتوانند تصویر همگون و واضحی را ایجاد کنند، فرد مبتلا به استرابيسم است.

طبق تخمين­ها شيوع استرابيسم در کودکان حدود 4 الي 5 درصد است.

در استرابیسم، ناهماهنگی می‌تواند روی هر دو چشم باشد یا همیشه فقط روی یک چشم بروز کند که در این صورت به آن استرابیسم یک طرفه می‌گویند.

دلايل بروز انحراف چشم

هر چشم شش عضله خارجی دارد که موقعیت و حرکات چشم‌ها را کنترل می‌کنند. برای دید طبیعی دو چشمی لازم است که این عضلات در هردو چشم از نظر کنترل عصبی و تعیین موقعیت، هماهنگ باشند.

زمانی که چنین هماهنگی در عضلات وجود نداشته باشد، چشم‌ها نمي‌­توانند در یک جهت متمرکز شوند. در اين حالت وقتی فرد به چيزي نگاه می‌کند، چشمی که عضلات سالمی دارد مستقیم به سمت آن چيز حرکت کند، ولی چشم دیگر که عضلات معيوب دارد به سمت بالا، پایین، چپ و یا راست منحرف مي‌شود.

انحراف چشم چگونه منجر به ضعیف شدن چشم می‌شود؟

در افراد معمولی هر دو چشم به یک نقطه نگاه می‌کنند و یک تصویر هماهنگ را به مغز ارسال می‌کنند. قسمت بینایی مغز اطلاعات را دریافت کرده و به صورت یک تصویر سه بعدی پردازش می‌کند.

در کودکان چون هنوز مغز تکامل پیدا نکرده است هنگامی‌که دو چشم تصویرهای متفاوتی ارسال می‌کنند، مغز مجبور می‌شود برای رفع این نقص تصویری که از چشم منحرف صادر می‌شود را نادیده بگیرد و فقط تصویر چشم سالم را بپذیرد. به این ترتیب به مرور زمان چشم ناهماهنگ، کارکرد خود را از دست داده و ضعیف می‌شود و در صورت عدم درمان به موقع، کودک دچار تنبلی چشم می‌شود.

در افرادی که در بزرگ­سالی دچار استرابیسم می‌شوند به علت اینکه مغز عادت کرده تا تصویر هر دو چشم را دریافت و پردازش کند، فرد دچار دوبینی می‌گردد.

انواع استرابیسم يا انحراف چشم

انواع مختلفی از استرابیسم وجود دارد که بسته به جهت چرخش چشم نام‌گذاری می‌شوند:

• ایزوتروپی (چشم‌های ضربدری): هنگامی که یک یا هردو چشم به سمت داخل منحرف شوند.
• اگزوتروپی (چشم‌های نهنگی): انحراف یک یا هر دو چشم به سمت خارج. در این نوع استرابیسم چشم‌های فرد در هنگام مشاهده اجسام دوردست خود به‌ خود هماهنگ می‌شوند. اما در نزدیک بینی هماهنگی چشم‌ها از بین رفته و یک چشم به سمت بیرون منحرف مي‌­شود.
• هیپوتروپی: انحراف به پایین
• هایپرتروپی: انحراف به بالا

چه عواملی سبب بروز استرابیسم در کودکان می‌شود؟

علت استرابیسم کودکان، ژنتیکی است. داشتن والدین مبتلا به استرابيسم، شانس تولد نوزادی با استرابیسم را افزایش می‌دهد.

البته لازم به ذکر است که در نوزادان هم راستایی چشم‌ها تا قبل از 3-4 ماهگی تکامل نمي­يابد، به همین دلیل چشم برخی نوزادان لوچ به نظر می‌رسد. از طرفي ديگر وجود چین و چروک در صورت برخی نوزادان در چند ماه اول، خطای وجود استرابیسم را ایجاد می‌کند. بنابراین تشخیص این بیماری بعد از گذشت چند ماه از تولد نوزاد صورت می‌گیرد.

چه اختلالاتی باعث استرابیسم در بزرگ‌سالان می‌شود؟

ضربه مغزی می‌تواند سبب آسیب به قسمتی از مغز شود که حرکات چشم را کنترل می‌کند. و یا آسیب اعصاب این ناحیه را در پی داشته باشد. همچنین آسیب به عضلات چشم به طور مستقیم و یا در نتیجه ضربه مغزی می‌تواند این بیماری را ایجاد کند. ليست کامل عوامل استرابيسم بزرگسالان به شرح زير است:

• مشکلات ناشی از سکته مغزی
• ضربه به سر و مغز
• ضربه به چشم
• مشکلات عصبی
• بیماری تیروئید
• تومور چشم یا مغز
• فشار خون
• دیابت
• بيماري آم­اس
• آسیب در هنگام زایمان
• عوارض ناشی از جراحی آب مروارید

درمان استرابیسم

هدف از درمان استرابیسم کمک به بهبود هماهنگی چشم‌ها است، تا بتوانند به عنوان یک سیستم تصویر سه بعدی واضحی را ایجاد کنند.

درمان به موقع و زود هنگام از مهم‌ترین فاکتورهای درمان در کودکان است، زیرا در این سن هنوز سیستم ارتباطی مغز و چشم کودک به بیماری عادت نکرده و به راحتی می‌تواند تنظیم شود. مخصوصاً اگر این درمان قبل از 8 سالگی انجام پذیرد ارتباط مغز و چشم به‌درستی برقرار می‌شود.

راه‌های درمان استرابیسم عبارت‌اند از:

• ورزش‌های چشم: در مراحل اولیه شاید با کمک حرکات و ورزش‌هایی که بینایی‌سنج تجویز می‌کند عوامل ایجاد این بیماری رفع شوند.
• عینک: گاهی اوقات استفاده از عینک برای تطابق چشم‌ها کافی است.
• پچ چشمی: در صورت مؤثر نبودن عینک ممکن است کودک ملزم به استفاده از پچ چشمی شود. پچ چشمی، پوششی است که چند ساعت در روز، روی چشم سالم کودک قرار می‌دهند تا چشم منحرف را مجبور به فعالیت کنند. با گذشت زمان، ماهیچه‌های چشم منحرف، تقویت شده و چشم را در جهت درست حرکت می‌دهند. به علاوه استفاده از این پچ سبب از بین رفتن تدریجی تنبلی چشم و بهبود بینایی در کودکان هم می‌شود. وادار کردن کودک به استفاده از پچ چشمی ممکن است موضوعی دردسرساز باشد، اما با مراقبت خانواده برای قرار دادن هر روزه این پچ، کودک به آن عادت می‌کند و شرطی می‌شود تا مانند لباس پوشیدن، هرروز آن را استفاده کند.
• قطره: در مواردی که کودک برای استفاده از پچ چشمی امتناع می‌کند و یا شرایط مهیا نیست. می‌توان از قطره چشم استفاده کرد. استفاده از قطره آتروپین برای چشم سالم سبب ایجاد تاری دید، در آن می‌شود و به این ترتیب چشم منحرف تلاش می‌کند تا عمل بینایی را به درستی انجام دهد. با گذشت زمان چشم منحرف بهبود یافته و ماهیچه‌های دو چشم هم‌راستای هم حرکت می‌کنند.
• جراحی عضلات چشم: اگر عینک، پچ چشمی و یا قطره نتوانند کمکی به بهبود چشم بیمار کنند، بحث جراحی عضلات چشم مطرح می‌شود. این جراحی شامل منقبض و یا منبسط کردن ماهیچه‌های چشم است، که سبب می‌شود چشم منحرف به درستی در مسیر مورد نظر جهت‌گیری کند. در کودکان اگر این جراحی به‌موقع صورت گیرد سبب برقراری ارتباط صحیح چشم و مغز شده و بینایی بهبود می‌یابد. اما در بزرگ‌سالان این جراحی بیشتر جنبه زیبایی دارد و سبب می‌شود هنگام مشاهده اجسام و یا برقراری ارتباط چشمی با افراد، هر دو چشم هماهنگ باشند. اما در بینایی تأثیری نخواهد داشت.در این افراد، اگر استرابیسم از کودکی ایجاد شده باشد، مغز عادت کرده تصویر چشم منحرف را ندیده بگیرد و فرد تنها از یک چشم خود بهره‌مند مي­‌باشد.

راه‌های پیشگیری و تشخیص به موقع استرابیسم

آزمون‌های منظم چشمی بهترین راه برای تشخیص استرابیسم هستند.

این آزمون‌ها هرساله در درمانگاه‌ها و مراکز بهداشت شهرها و محله‌ها به‌طور رسمی برگزار و اطلاع‌رسانی می‌شود. لازم است والدین به خصوص در سال‌های اولیه، هرسال و یا هر چند ماه یک‌بار کودکان را برای انجام این تست‌ها به مراکز درمانی ببرند.

در نوجوانان و بزرگ‌سالان شاید روند درمان به اندازه کودکان مفید نباشد، اما به‌هرحال راه‌های درمان می‌توانند برای این افراد هم مزایایی داشته باشند.

هميشه شاد و سلامت باشيد. پونه‌سا