محیط و نحوه زندگی روزمره ما، عملکرد ژنها را بدون ایجاد تغییر در محتوای ژنتیکی آنها تحت تاثیر خود قرار میدهد. مرور تحقیقات گذشته نشان میدهد میان شیوه زندگی و چاقی و دیابت ارتباط وجود دارد. طبیعت در تقابل با تغذیه، جملهای است که اکثر ما با آن آشنا هستیم.
اگر چه ژنها مسئول بروز بسیاری از صفات ما هستند، با اين حال تغذیه و عوامل محیطی هم به طور قطع در این زمینه نقش دارند. وقتی صحبت از چاقی و دیابت نوع 2 است، یک رشته افکار منطقی در ذهنمان شکل میگیرند. اگر مدام کالری دریافتی بیشتری نسبت به میزان مصرف خود داشته باشیم، دچار اضافه وزن میشویم که ما را در معرض دیابت نوع 2 قرار میدهد. زمانی که شیوه زندگی خود را تغییر داده و وزن خود را کاهش دهیم، سلولهای چربی و پانکراس ما شروع به بازسازی خود خواهند کرد. اما این معادله ساده، ما را با پرسشهای بیپاسخی روبرو میکند.
چرا بعضی افراد علیرغم داشتن رژیم غذایی و روش زندگی مشابه، سریعتر از سایرین وزن خود را کاهش میدهند؟ چرا با وجود خطر ژنتیکی مشابه، بعضی افراد مبتلا به دیابت میشوند و بعضی خير؟
وراژنشناسی میتواند جوابی برای بعضی از این پرسشها داشته باشد. وراژنشناسی شاخهای نوپا از علم ژنتیک است که به مطالعه تغییر عملکرد ژنها بدون تغییر در توالی ژنتیکی یا ژنوم آنها میپردازد. آیا این شاخه میتواند پاسخی برای افزایش بروز دیابت نوع 2 و چاقی بیابد؟
اصلاحات وراژنی یک از روشهای دخالت در عملکرد ژنهاست. متيله کردن دياناي (DNA methylation) يکي از این روشهاست که با افزودن یک واحد کوچک شیمیایی به نام گروه متیل به باز سینوزین در زنجیره DNA صورت میگیرد. این متیله کردن موجب خاموشی ژن میشود.
ما بعضی از نشانگرهای وراژنی را از والدین خود به ارث میبریم اما بسیاری از آنها اتفاقی و در طول زندگی ما رخ میدهند و اپیژنوم منحصر به فردی برایمان میسازند. در مطالعهای در ژورنال متابولیسم سلولی، محققان دانشگاه لاند در سوئد بررسیهای پیشین بر روی انسان، پیرامون ارتباط متیله کردن DNA با چاقی و دیابت نوع 2 را مورد ارزیابی مجدد قرار دادند.
شارلوت لینگ، استادیار مرکز دیابت دانشگاه لاند در مقالهای توضیح میدهد "با وجود اینکه وراژنتیک شاخهای نسبتا جدید در حوزه تحقیقات است اما، میدانیم که مکانیسمهای آن نقش مهمی در پیشرفت بیماری دارند." همچنین بیان میکند محققان تعدادی از متغیرهای اپیژنتیک را شناسایی کردهاند که تا حدودی در پیشبینی شاخص توده بدنی کمککننده هستند. زمانی که جایگاههای متیله شدن دياناي در جزایر پانکراسی (يک عضو بدن که محل تولید انسولین است) در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و افراد سالم مقایسه گردید، در نزدیک به 26000 محل تفاوت مشاهده شد. هرچند به گفته لینگ به دلیل قطعی نبودن این یافتهها با دیابت نوع 2، بهتر است محتاطانه برخورد کنیم.
شواهدی بسیاری حاکی از وجود ارتباط میان رژیم غذایی غربی که حاوی مقادیر بالای چربی و شکر است با دیابت و چاقی میباشد. تحقیقات وراژنی میتواند علت آن را مشخص کند. به گفته لینگ شبیهسازی رژیمی که در اکثر افراد چاق دیده میشود با مصرف 5 روزه چربی بالا، نحوه بیان ژنها و متیله شدن در عضلات اسکلتی و بافت چربی را تغییر داد.
نکته مهم این است که القای متیله شدن با رژیم بیرویه، آسانتر از وارونه کردن آن با کنترل رژیم غذایی است. ورزش هم به صورت کوتاه مدت و هم دراز مدت، وراژن را تحت تاثیر قرار میدهد و بر روی متیله شدن DNA در عضلات اسکلتی و چربی با نقاط هدف متفاوت موثر است. تینا ران محقق همکار لینگ میگوید: "اپیژنتیک توضیح میدهد که چرا پاسخ افراد به ورزش متفاوت است". سن عاملی مهم در تغییرات اپیژنی است. با بالا رفتن سن اپیژنوم ما تغییر میکند و با چاقی نیز مرتبط است اما چگونگی آن مشخص نیست.
مطالعه بر روی جوندگان نشان داده برخی از نشانگرهای وراژنی مرتبط با چاقی و دیابت نوع 2 میتواند از نسلی به نسل دیگر منتقل شود. این یافتهها در انسانها در مراحل اولیه است ولی نتایج هیجان انگیزی در پیش است. در تحقیقی دیگر کودکان مادران مبتلا به دیابت نوع 2 در دوران بارداری خطر بیشتری برای ابتلا به چاقی و دیابت نوع 2 در آینده داشتهاند.
مطالعات گوناگون نشان میدهند فرزندان مادرانی که در دوران بارداری گرسنگی شدید را تجربه میکنند، در خطر بالاتری برای ابتلا به چاقی و مقاومت به انسولین هستند که احتمالا به علت تغییر در متیله شدن ژن لپتین است. البته این تنها مادران نیستند که اثر خود را بر اپیژنوم نسل آینده میگذارند. اسپرم مردان چاق توالی متیله شدن DNA خاصی دارد که با جراحی bariatric(جراحی چاقی) تغییر میکند.
لینگ و ران، متیله شدن DNA در مکانهای مشخص را به عنوان شاخصهای ژنومی برای شناسایی افراد در خطر چاقی و دیابت نوع 2 پیشنهاد میکنند. با کمک نشانگرهای بهتر و شناسایی نواحی مهم در DNA میتوانیم از دارو درمانی برای اصلاح روند متیله شدن استفاده نماییم. در حقیقت این داروهای اپیژن در بازار موجود هستند و برای درمان بیماریهای دیگر نظیر لوکمی مورد استفاده قرار میگیرند. تحقیقی اخیرا نشان داده نوعی داروی وراژن به نام MC1568 (مهار کننده هسیتون دیاستیلاز)، موجب تحریک آزادسازی انسولین از جزایر پانکراس در افراد دیابتی شده است.
ویژگی زودگذر و برعکسپذیر بودن متغیرهای وراژنی، ظرفیتی تازه برای شناسایی اهداف درمانی و تشخیصی جدید پیرامون چاقی و دیابت نوع 2 فراهم میآورد. به خاطر داشته باشید متیلاسیون DNA تنها یک فرم از متغیرهای وراژن است. با پیشرفت دانش در این حیطه، کشفیات جالبی در راه است. باید منتظر ماند تا یک بار برای همیشه پاسخی برای این پرسش طبیعت در تقابل با تغذیه در چاقی و دیابت نوع 2 یافت شود.
هميشه شاد و تندرست باشيد. پونهسا
آخرین بروزرسانی در 1398/03/09-12:50