آسیب های زانو و درمان آن

مفصل زانو و آسيب‌هاي محتمل آن را بهتر بشناسيم

آسیب زانو یکی از علت‌های شایع مراجعه افراد به پزشکان است. مشکل اکثر این افراد مشابه مي‌باشد. آسیب زانو گاهی در خانه درمان می‌شود، اما برخی از آسیب‌ها نیاز به مداخله‌ پزشکي و يا جراحی دارند.

در این مقاله به آناتومی زانو، آسیب‌های شایع زانو و بعضی از گزینه‌های درمان می‌پردازیم.

آناتومی زانو

زانو بزرگ‌ترین مفصل بدن است که علاوه بر حرکات خم و راست شدن، مختصری حرکات چرخشی نیز دارد. زانو مفصلی با ساختار پیچیده است که مانند لولای یک درب حرکت می‌کند و به فرد اجازه می‌دهد با خم و راست کردن پاها بتواند نشستن، چمباتمه زدن، پریدن و سایر حرکات را انجام دهند.

زانو از چهار قسمت تشکیل شده است:

• استخوان‌ها

• غضروف

• رباط‌ها

• تاندون‌ها

استخوان فمور، که معمولا به عنوان ران شناخته شده است، در بالای مفصل زانو قرار دارد. استخوان درشت‌نی یا تیبیا، پایین مفصل زانو را تشکیل می‌دهد. کشکک یا کلاهک زانو، بین تیبیا و فمور قرار می‌گیرد.

پایداری مفصل زانو بیشتر وابسته به نسج نرم آن می‌باشد. غضروف بافتی است که بر روی استخوان‌های مفصل زانو قرار می‌گیرد و باعث می‌شود که رباط‌ها به آسانی بر روی استخوان‌ها حرکت کنند و استخوان‌ها را از ضربه محافظت می‌کند.

چهار رباط در زانو وجود دارد که شبیه طناب عمل می‌کنند و استخوان‌ها را به يکديگر متصل نگه داشته و آن‌ها را تثبیت می‌کنند. این رباط‌ها شامل: رباط جانبی داخلی (medial collateral ligament)، رباط جانبی خارجی (lateral collateral ligament)، رباط صلیبی قدامی (anterior cruciate ligament)، رباط صلیبی خلفي (posterior cruciate ligament) هستند. در کنار رباط‌ها، تاندون‌ها هستند که عضلات حمایت کننده‌ی زانو را در بالا و پایین به استخوان‌ها متصل می‌کنند.

علائم و نشانه‌های مشکلات زانو

• درد: شایع‌ترین علت مراجعه‌ی بیمار می‌باشد.

• تورم: در اثر تجمع مایع در مفصل ایجاد می‌شود. این مایع می‌تواند مایع مفصلی (در بیماری‌های التهابی و عفونی، بعد از ضربه) یا خون (در هموفیلی، بعد از ضربه به دنبال پارگی رباط‌ها، پارگی منیسک‌ها یا شکستگی‌های داخل مفصلی) باشد.

• محدودیت حرکات مفصلی: ممکن است به علت درد، افزایش مایع درون مفصل و یا وجود مانعی در مفصل (مثل چسبندگی‌ها) باشد.

• قفل شدن زانو (Locking): به معنای عدم توانایی در بازکردن کامل زانو می‌باشد.

• ناپایداری (Instability): بیمار مبتلا به ناپایداری زانو اغلب از خالی کردن زانو (Giving Way) شکایت دارد. این حالت بیشتر در پارگی رباط‌های زانو و ضعف عضله چهارسر ران دیده می‌شود.

آسیب‌هاي شایع زانو

انواع مختلفی از آسیب زانو وجود دارد. در ادامه به 10 مورد از شایع‌ترین آسیب‌های زانو می‌پردازیم.

شکستگی

هر کدام از استخوان‌ها در زانو یا اطراف آن می‌توانند دچار شکستگی شوند. شایع‌ترین شکستگی استخوان در مفصل زانو، شکستگی کشکک است. حوادثي مانند سقوط یا تصادف ماشین علت بیشتر شکستگی‌های زانو هستند. هر چند که افراد مبتلا به پوکی استخوان، ممکن است تنها در اثر ضربه‌ای کوچک دچار شکستگی زانو شوند.

آسیب‌ رباط صلیبی قدامی

رباط صلیبی قدامی (ACL) به صورت مورب پایین و جلوی زانو قرار می‌گیرد و همان‌طور که گفته شد، یکی از چهار عامل اصلی ثبات مفصل زانو است. ACL مانع از حرکت رو به جلوی استخوان درشت‌نی و حرکت رو به عقب استخوان ران می‌شود و به این ترتیب باعث تثبیت زانو می‌شود. آسیب  ACL ممکن است آن قدر جدی باشد که نیازمند جراحی باشد.

آسیب‌های ACL در یک مقیاس از یک تا سه درجه بندی می‌شوند. آسیب درجه 1، آسیب خفیف بوده و به صورت کشیدگی رباط است، در حالی که آسیب درجه 3 منجر به پارگی کامل رباط می‌شود.

این آسیب یکی از شایع‌ترین صدمات ورزشی زانو است و ورزشکاران رشته‌های ورزشی پر برخورد مانند فوتبالیست‌ها اغلب دچار آسیب رباط صلیبی قدامی می‌شوند. گرچه، این گونه ورزش‌ها تنها علت این آسیب نیستند.

پرش ناگهانی از ارتفاع یا تغییر جهت سریع حین حرکت و دویدن می‌تو‌اند منجر به پارگی رباط صلیبی قدامی شود. بیمار به دنبال تغییر جهت و یا فرود آمدن از یک پرش دچار درد ناگهانی در زانو می‌شود. نيمي از اين بیماران اظهار می‌دارند که صدای پاره شدن رباط (صداي پاپ مانند) را به وضوح شنیده‌اند. علامت دوم تورم است که معمولا در طي چند ساعت اول رخ می‌دهد.

در رفتگی

دررفتگی زانو زمانی اتفاق می‌افتد که استخوان‌های زانو خارج از محل و محور مناسب خود قرار می‌گیرند. این عارضه یکی از اورژانس‌های ارتوپدی است و هرچه سریع‌تر و قبل از آسیب دیدن عروق و اعصاب این ناحیه باید جا اندازی شود.

حين در رفتگی زانو، یک یا چند استخوان ممکن است از محل خارج شوند. ناهنجاری‌های ساختاری یا حوادثي از جمله تصادفات، سقوط، و برخوردهایی که در حین ورزش اتفاق می‌افتد، می‌توانند باعث این نوع آسیب دیدگی زانو شوند.

پارگی‌های منیسک

وقتی افراد راجع به غضروف پاره شده در زانوی خود صحبت می‌کنند، احتمالا منظورشان منیسک است. منیسک‌های زانو دو غضروف هلالی شکل بین استخوان ران و درشت‌نی هستند. این دو غضروف نیروهای وارده به مفصل را خنثی کرده و به عنوان جاذب شوک عمل می‌کنند، سطح تماس دو استخوان درشت‌نی و ران را افزایش داده، در نتیجه فشار وارد بر سطح کمتر می‌شود و به هماهنگی مفصل کمک می‌کنند.

این قطعات غضروفی می‌توانند به صورت ناگهانی در طول فعالیت‌های ورزشی پاره شوند. گرچه ممکن است به علت پیری نیز به تدریج دچار پارگی شوند. هنگامی که منیسک به علت فرایند پیری پاره می‌شود، این پدیده را "منیسک دژنراتیو" می‌نامند.

هنگام پاره شدن ناگهانی منیسک، ممکن است یک صدای "پاپ" مانند در زانو شنیده یا احساس شود. پس از آسیب اولیه، درد، تورم و سفتی ممکن است طی چند روز بعدی مشاهده شود.

بورسیت (التهاب بورس)

بورس‌ها (Bursae) کیسه‌های بافتی نازک و پر از مایعی هستند که اجازه می‌دهند تا بافت‌هایی که در دو طرف این کیسه‌ها قرار دارند بتوانند به راحتی روی هم حرکت کنند. در زانو بورس‌ها مانند یک بالشتک باعث ضربه‌ گیری در مفصل می‌شوند و اجازه می‌دهند که تاندون‌ها و رباط‌ها به آسانی بر روی مفصل بچرخند.

این کیسه‌ها می‌توانند در استفاده‌ی بیش از حد یا فشار مکرر هنگام زانو زدن دردناک و متورم شوند. به این حالت "بورسیت" گفته می‌شود.

اکثر موارد بورسیت جدی نیستند و می‌توانند با مراقبت توسط خود فرد درمان شوند. با این حال، برخی از موارد ممکن است نیاز به درمان آنتی بیوتیک یا آسپیراسیون داشته باشند. آسپیراسیون روشی است که در آن از یک سوزن جهت خارج کردن مایع اضافی استفاده می‌کنند. در اين مقاله مي‌توانيد بيشتر در مورد التهاب بورس زانو مطالعه نمائيد.

تاندونیت (التهاب تاندون)

تاندونیت به معنای التهاب تاندون می‌باشد و ممکن است در هر یک از تاندون‌ها رخ دهد. از جمله تاندونیت‌های شایع در زانو، تاندونیت کشکک است. این آسیب در واقع آسیب به تاندونی است که کشکک را به زانو متصل می‌کند.

تاندون کشکک در جلوی ران باعث می‌شود تا فرد با راست کردن زانوی خود بتواند دویدن، پریدن و سایر فعالیت‌های بدنی را انجام دهد.

این نوع آسیب که اغلب به عنوان "زانوی پرندگان (پرش کنندگان)" (Jumper's Knee) شناخته می‌شود، در میان ورزشکارانی که حرکات پرشی انجام می‌دهند (والیبال، بسکتبال، دو و میدانی) و یا افرادي که حرکت ورزشي اسکات پا را انجام مي‌دهند (وزنه برداران) رایج است. با این حال، هر فردی که فعالیت جسمانی دارد ممکن است دچار تاندونیت شود. در واقع فشارهاي ریز و مکرر به علت پریدن‌های شدید و متناوب می‌تواند باعث بروز این عارضه شود و درد زیر کشکک مهم‌ترین نشانه‌ی آن است.

پارگی تاندون‌ها

تاندون‌ها بافت‌های نرمی هستند که عضلات را به استخوان‌ها وصل می‌کنند. در زانو، تاندونی که به طور معمول دچار آسیب می‌شود، تاندون کشکک است. در یک ورزشکار یا فرد میانسالی که فعالیت‌های جسمانی دارد، غیر معمول نیست که تاندون‌ها دچار پارگی یا کشیدگی شوند. فشار مستقیم ناشی از سقوط یا ضربه ممکن است باعث ایجاد پارگی در تاندون شود.

آسیب‌ رباط‌‌های جانبی

رباط‌های جانبی زانو، شامل رباط جانبی داخلی و رباط جانبی خارجی که در داخل و خارج زانو قرار گرفته‌اند، استخوان ران را به استخوان درشت‌نی متصل می‌کنند. آسیب این رباط‌ها در ورزشکاران رشته‌های ورزشی پربرخورد مانند فوتبال، بسکتبال، اسکی و والیبال رایج است.

پارگی‌های رباط جانبی زانو اغلب به علت برخورد مستقیم با شخص یا جسم دیگری رخ می‌دهد. به این ترتیب که ضربه به قسمت داخلی زانو، باعث آسیب رباط جانبی خارجی و ضربه به قسمت خارجی زانو، باعث آسیب رباط داخلی زانو می‌شود.

در این نوع آسیب دیدگی درد در کناره‌های داخلی یا خارجی زانو و بر روی رباط‌ها حس می‌شود. این درد به صورت منتشر بوده و با فشار بر روی رباط‌ها بیشتر می‌شود. از دیگر علائم می‌توان به تورم و ناپایداری زانو اشاره کرد.

سندرم باند ایلیوتیبیال

سندرم باند ایلیوتیبیال در میان دونده‌های مسیر‌های طولانی، و دونده‌هایی که اخیرا مسافت دویدن خود یا شرایط محیطی که درآن می‌دوند را تغییر داده‌اند و یا از کفش نامناسبی برای دویدن استفده می‌کنند، رخ می‌دهد. به همین علت این عارضه تحت عنوان "سندرم زانوی دوندگان" (Runner's Knee) شناخته می‌شود. زمین‌های سفت و نامناسب یا تمرین در سرازیری و سراشیبی‌ها می‌تواند از علل مساعد کننده‌ی این عارضه باشد. مردان بیشتر به این مشکل دچار می‌شوند.

در اين سندروم، باند ایلیوتیبیال که در خارج از زانو قرار دارد، در خارج از مفصل زانو می‌لغزد. این سندروم شایع‌ترین علت درد قسمت خارجی زانو است و با درد سمت خارجی زانو هنگام فعالیت و گاه شنیدن صدای تق (پاپ) ظاهر مي‌شود.

به طور معمول درد با یک تحریک جزئی شروع می شود و می تواند به تدریج تا جایی پیش رود که یک دونده مجبور باشد برای دوره‌ای توقف کند تا اجازه دهد نوار ایلیوتیبیال بهبود یابد.

آسیب‌های رباط صلیبی خلفی

رباط صلیبی خلفی در پشت زانو قرار دارد. این رباط یکی از رباط‌هایی است که ران را به زانو متصل می‌کنند. این رباط درشت‌نی را از حرکت به سمت عقب محافظت می‌کند.

آسیب به رباط صلیبی خلفی نیازمند وارد شدن یک نیروی قوی به زانویی است که در موقعیت خمیدگی قرار دارد. این میزان نیرو معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که فرد با زانوی خمیده زمین می‌خورد یا حین حادثه‌ای زانویی که در وضعیت خمیده است تحت فشار قرار می‌گیرد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر درد زانو مزمن شود، شدید باشد یا بیش از یک هفته طول بکشد، فرد باید با پزشک مشورت کند. اگر محدودیت دامنه حرکات وجود دارد یا خم کردن زانو به سختی انجام می‌شود مراجعه به پزشک ضروری است.

گزینه‌های درمان

درمان بر اساس علت درد زانو و نوع آسیب متفاوت خواهد بود. در موارد کشیدگی و یا استفاده بیش از حد، استراحت و یخ به طور معمول باعث می‌شود تا زانو در طول زمان بهبود یابد.

درمان ممکن است شامل روش‌هاي کنترل درد و کنترل التهاب با دارو باشد. در بیشتر موارد، فرد نیازمند دوره‌ای از استراحت است.

پارگی یا سایر آسیب‌های ناشی از تروما ممکن است نیاز به زانوبند یا جراحی جهت بازگرداندن زانوی بیرون زده به محل درست خود داشته باشند. در موارد جراحی، بعد از جراحی فرد احتمالا قادر نخواهد بود از زانوی خود استفاده کند و تا زمان بهبودی ممکن است نیاز به استفاده از عصای زیر بغل یا ویلچر داشته باشد.

در بعضی موارد، فیزیوتراپی هم برای کمک به فرد جهت بازیابی حرکت و قدرت زانو نیاز است.

پیشگیری

پیشگیری از آسیب زانو همیشه امکان پذیر نیست، اما فرد می‌تواند اقدامات احتیاطی را برای کاهش خطر انجام دهد. به عنوان مثال، افرادی که ورزش می‌کنند، باید از کفش‌های مناسب و وسایل حفاظتی استفاده کنند. تا حد امکان از دویدن بر روی سطوح سخت و نامناسب خودداری شود.

در صورت بروز سندرم باند ایلیوتیبیال و آسیب‌های ناشی از استفاده‌ بیش از حد، ممکن است نیاز باشد فرد میزان مسافتی را که می‌دود کاهش دهد.

بعضی تمرینات که باعث تقویت عضلات پا می‌شوند نیز ممکن است باعث جلوگیری از آسیب شود. در نهایت، گرم کردن و سرد کردن با تمرینات کششی قبل و بعد از ورزش  می‌تواند به جلوگیری از آسیب زانو کمک کند.

اجتناب از ورزش بیش از حد و غیراصولی بسیار مهم است. هر زمانی از ورزش که احساس فشار و درد در زانو کردید، ورزش را متوقف کنید.

تغذیه مناسب نیز، مخصوصا برای ورزشکاران، مهم است. پروتئین، کلسیم و ویتامین دي برای حفظ استخوان‌ها، عضلات و لیگامان‌ها ضروری است.

هميشه سلامت و تندرست باشيد. پونه‌سا